Cliteur citeert enkele uitspraken van de rabbi Lord Sacks die stelt dat veel problemen in de huidige maatschappij veroorzaakt worden doordat de mensen alleen nog maar voor zichzelf leven. En als oorzaak voor dit egoïsme noemt Sacks de steeds meer seculier wordende maatschappij. Cliteur vindt dit een twijfelachtige diagnose en hij verwijst daarbij naar problemen die er nu zijn in landen als Syrië, Egypte en Afghanistan, waarbij veel van die problemen samenhangen met religie. Dit klopt gedeeltelijk, maar wanneer je wat nader kijkt hangen ze niet samen met het monotheïsme in het algemeen, maar met een bepaalde vorm van monotheïsme, namelijk met de Islam. Verder zijn het wat willekeurig gekozen voorbeelden. Als bewijs voor het ongeluk dat secularisme veroorzaakt zou ik kunnen wijzen op wat zeer seculiere regimes aan ellende hebben opgeleverd, denk aan: Stalin, Pol Pot, Mao Zedong, Cuba, Noord-Korea, Hitler. Bij deze secularisten en seculiere landen vergeleken zijn zelfs de Moslimbroeders nog lieverdjes.
Verschillen tussen de drie grote monotheïstisch godsdiensten
Cliteur is verder van mening dat de verschillen tussen de drie grote monotheïstisch godsdiensten niet dominant zijn. Vanzelfsprekend is het zo dat ze alle drie uitgaan van bepaalde geboden die ze moeten houden, ze hebben alle drie historische figuren die ze volgen (Mozes, Jezus, Mohammed) en ze gaan er allemaal vanuit dat we ons moeten onderwerpen aan God en ook aan de dienaren van God (paus, imam, rabbi etc.). Tot zover geen verschil, dat klopt. Maar die geboden waaraan je je moet onderwerpen zijn bepaald niet gelijk. Op de volgende vragen geven de drie monotheïstisch godsdiensten heel verschillende antwoorden. Wat is de positie van de vrouw in de maatschappij? Welke rechten krijgen mensen van een ander geloof en welke rechten krijgen ongelovigen? Wat is de verhouding tussen Kerk en Staat? Wat is de relatie tussen geloof en rede? Welk voedsel mag je eten en welk voedsel is onrein? Om maar een paar voorbeelden te noemen. Het verschil met het Jodendom is wel kleiner dan dat met de islam, en dat is ook logisch, omdat de het Jodendom de voorloper is van het Christendom.
De voormannen van de drie godsdiensten verschillen ook heel sterk. Vergelijk Jezus maar eens met Mohammed. Mohammed die vele vrouwen had, waaronder een jong kind. Mohammed die vele wrede oorlogen voerde. En in contrast daarmee Jezus die zichzelf opoffert en zelfs bereid is zijn leven te geven voor de redding van de wereld en die bidt voor zijn vijanden. Jezus die vele wonderen gedaan heeft en zelfs doden opgewekt. De voorman van de Islam gelijkt toch in weinig op de ‘Voorman’ van het Christendom. Ook hier is het verschil tussen de grote voorman van de Joden (Mozes) en de voorman van het Christendom niet zo groot.
Pijn en lijden in deze wereld
Daarna behandeld Cliteur de belangrijke vraag: “Als een god louter liefde is, en barmhartig, hoe kan hij dan pijn, ellende en lijden toestaan, onafhankelijk van de verdiensten van degene die lijdt?” Het is logisch dat atheïsten zich hierop richten en ik geef graag toe dat het een lastig punt is. Hier een reactie op zijn kritiek.
De titel van het Volkkrant artikel is: “Had een volkomen almachtige god van tijgers geen vegetariërs kunnen maken?” Ik vind dat een interessant punt en het wordt niet zo vaak genoemd. Iedereen voelt aan dat het toch eigenlijk niet mooi is wanneer een hertje levend uit elkaar werd gereten door vier jonge tijgers, onder het toeziend oog van moeder. Hoe kan God zo’n wereld geschapen hebben? Nu het antwoord is simpel: God heeft zo’n wereld niet geschapen. De mensen, maar ook de dieren, waren in het paradijs vegetariërs en het eten van vlees is iets van na de zondeval. Tijgers kunnen prima leven op een vegetarisch dieet. De dood, maar ook ziekte, rampen etc., zijn het gevolg van de eerste zonde van de mens. Het is niet zo door God bedoeld. Verder zal het ook niet altijd zo blijven, maar in de hemel zal het helemaal anders zijn, “Dan huist de wolf bij het lam, Vlijt de panter zich naast de geit; Samen grazen kalf en leeuw, Een kind kan ze weiden. Koe en berin wonen samen, haar jongen liggen bijeen, En de leeuw vreet hooi als het rund; De zuigeling speelt bij het hol van de adder, Het kind steekt zijn hand in het nest van de slang! Dan doet niemand meer zonde of kwaad Op heel mijn heilige berg; Want het land is vervuld van de kennis van Jahweh, Zoals de bodem der zee is bedekt door het water.”(Jes. 11: 6-9).
Het probleem van het lijden is bovendien voor atheïsten als Cliteur evenzeer een probleem als voor christenen. Christenen hebben een antwoord op het lijden, het lijden heeft een zin en betekenis in ons leven. Zoals Augustinus zegt: “God zou nooit enig kwaad toestaan, tenzij Hij hieruit een groter goed zou doen voortkomen. Dit is een deel van Gods wijsheid en goedheid.” Het lijden heeft haar grootste zin en betekenis gekregen in Christus die in ultieme opoffering zijn leven heeft gegeven voor de redding van de mens, ja van de hele kosmos. Verder is het lijden er niet altijd geweest (paradijs) en zal het lijden er niet altijd zijn (hemel). Daar, in de hemel, zal God rechtspreken en zal een ieder krijgen wat hij verdiend, de verkrachter en de moordenaar, maar ook de onschuldig veroordeelde man en de arme sloeber. Daar kunnen de atheïsten niets tegenover zetten, volgens hen is het lijden er altijd al geweest, we zijn immers door dood, verderf en ‘survival of the fittest’ geëvolueerd tot wat we nu zijn. Verder heeft het lijden geen zin, uiteindelijk zijn wij niets meer dan tijdelijke voorbijgangers in een miljarden jaren oud en koud heelal. Over 1000 jaar ben je er niet meer en is er niemand meer die aan je denkt. ‘Survival of the fittest’ is zelfs een goed argument om de zwakke te onderdrukken of desnoods te vermoorden. Anders zou immers het evolutieproces stoppen.
Moraal
Cliteur beschuldigt religies: “Religieuze moraal fixeert vaak morele opvattingen die leefden in samenlevingen van honderden, zo niet duizenden jaren geleden. Dat waren samenlevingen met totaal andere opvattingen over de man-vrouwverhouding, homoseksualiteit en vrijheid van geloof dan tegenwoordig.” En dat klopt. Maar atheïsten doen het tegenovergestelde en maken goed en fout afhankelijk van culturele omstandigheden en wat de meerderheid goed vindt. Vanuit dat perspectief is het kwaad van het verleden (slavernij, kannibalisme, Holocaust enz.) niet absoluut fout, maar slechts het logische gevolg van een algemeen aanvaarde moraal die past bij die bepaalde tijd en cultuur.
Gezagsprobleem
Tenslotte wordt als probleem genoemd het feit dat je als gelovige moet erkennen dat iemand anders beter dan jij weet wat God van jou verwacht. Dit is volgens hem een aanslag op het vrije denken. Uiteraard vernietigt waarheid vrijheid in een zekere zin. Het ogenblik dat iemand je leerde dat de som van 5 en 10 vijftien is, ben je niet langer vrij om te denken dat het dertig, vijftig of honderd is. Je innerlijke wezen kan geen genoegen nemen met een andere oplossing. En het wordt ook moeilijker om andere oplossingen te waarderen. Waarheid beperkt dus in een zekere zin vrijheid. We kunnen immers niet langer antwoorden wat we willen. Maar dat betekent niet dat we onze vrijheid volledig verliezen. Wie voelt zich minder vrij wanneer hij weet dat een driehoek 3 hoeken heeft, en geen 33? Waarheid geeft een gevoel van ware vrijheid. En dat is wat Christus bedoelde, toen hij zei dat de waarheid je vrij zal maken (Joh. 8: 32). Het is dan ook belangrijk om in te zien dat ware vrijheid, gebaseerd op kennis, en vrijheid van (en recht op) dwaling twee verschillende zaken zijn.[1]
Laten we hopen dat het perspectief van het Christendom aan betekenis wint, niet alleen hier, maar ook in Egypte, Turkije, Syrië en Afghanistan. En dat de ideeën van Cliteur aan betekenis inboeten.
[1] Bron: Life is worth living, Mgr. Fulton Sheen, 1955
De voormannen van de drie godsdiensten verschillen ook heel sterk. Vergelijk Jezus maar eens met Mohammed. Mohammed die vele vrouwen had, waaronder een jong kind. Mohammed die vele wrede oorlogen voerde. En in contrast daarmee Jezus die zichzelf opoffert en zelfs bereid is zijn leven te geven voor de redding van de wereld en die bidt voor zijn vijanden. Jezus die vele wonderen gedaan heeft en zelfs doden opgewekt. De voorman van de Islam gelijkt toch in weinig op de ‘Voorman’ van het Christendom. Ook hier is het verschil tussen de grote voorman van de Joden (Mozes) en de voorman van het Christendom niet zo groot.
Pijn en lijden in deze wereld
Daarna behandeld Cliteur de belangrijke vraag: “Als een god louter liefde is, en barmhartig, hoe kan hij dan pijn, ellende en lijden toestaan, onafhankelijk van de verdiensten van degene die lijdt?” Het is logisch dat atheïsten zich hierop richten en ik geef graag toe dat het een lastig punt is. Hier een reactie op zijn kritiek.
Het probleem van het lijden is bovendien voor atheïsten als Cliteur evenzeer een probleem als voor christenen. Christenen hebben een antwoord op het lijden, het lijden heeft een zin en betekenis in ons leven. Zoals Augustinus zegt: “God zou nooit enig kwaad toestaan, tenzij Hij hieruit een groter goed zou doen voortkomen. Dit is een deel van Gods wijsheid en goedheid.” Het lijden heeft haar grootste zin en betekenis gekregen in Christus die in ultieme opoffering zijn leven heeft gegeven voor de redding van de mens, ja van de hele kosmos. Verder is het lijden er niet altijd geweest (paradijs) en zal het lijden er niet altijd zijn (hemel). Daar, in de hemel, zal God rechtspreken en zal een ieder krijgen wat hij verdiend, de verkrachter en de moordenaar, maar ook de onschuldig veroordeelde man en de arme sloeber. Daar kunnen de atheïsten niets tegenover zetten, volgens hen is het lijden er altijd al geweest, we zijn immers door dood, verderf en ‘survival of the fittest’ geëvolueerd tot wat we nu zijn. Verder heeft het lijden geen zin, uiteindelijk zijn wij niets meer dan tijdelijke voorbijgangers in een miljarden jaren oud en koud heelal. Over 1000 jaar ben je er niet meer en is er niemand meer die aan je denkt. ‘Survival of the fittest’ is zelfs een goed argument om de zwakke te onderdrukken of desnoods te vermoorden. Anders zou immers het evolutieproces stoppen.
Moraal
Cliteur beschuldigt religies: “Religieuze moraal fixeert vaak morele opvattingen die leefden in samenlevingen van honderden, zo niet duizenden jaren geleden. Dat waren samenlevingen met totaal andere opvattingen over de man-vrouwverhouding, homoseksualiteit en vrijheid van geloof dan tegenwoordig.” En dat klopt. Maar atheïsten doen het tegenovergestelde en maken goed en fout afhankelijk van culturele omstandigheden en wat de meerderheid goed vindt. Vanuit dat perspectief is het kwaad van het verleden (slavernij, kannibalisme, Holocaust enz.) niet absoluut fout, maar slechts het logische gevolg van een algemeen aanvaarde moraal die past bij die bepaalde tijd en cultuur.
Gezagsprobleem
Tenslotte wordt als probleem genoemd het feit dat je als gelovige moet erkennen dat iemand anders beter dan jij weet wat God van jou verwacht. Dit is volgens hem een aanslag op het vrije denken. Uiteraard vernietigt waarheid vrijheid in een zekere zin. Het ogenblik dat iemand je leerde dat de som van 5 en 10 vijftien is, ben je niet langer vrij om te denken dat het dertig, vijftig of honderd is. Je innerlijke wezen kan geen genoegen nemen met een andere oplossing. En het wordt ook moeilijker om andere oplossingen te waarderen. Waarheid beperkt dus in een zekere zin vrijheid. We kunnen immers niet langer antwoorden wat we willen. Maar dat betekent niet dat we onze vrijheid volledig verliezen. Wie voelt zich minder vrij wanneer hij weet dat een driehoek 3 hoeken heeft, en geen 33? Waarheid geeft een gevoel van ware vrijheid. En dat is wat Christus bedoelde, toen hij zei dat de waarheid je vrij zal maken (Joh. 8: 32). Het is dan ook belangrijk om in te zien dat ware vrijheid, gebaseerd op kennis, en vrijheid van (en recht op) dwaling twee verschillende zaken zijn.[1]
Laten we hopen dat het perspectief van het Christendom aan betekenis wint, niet alleen hier, maar ook in Egypte, Turkije, Syrië en Afghanistan. En dat de ideeën van Cliteur aan betekenis inboeten.
[1] Bron: Life is worth living, Mgr. Fulton Sheen, 1955
